5. Eigingildi og eiginvigrar
5.1. Eigingildi og eiginvigur
5.1.1. Skilgreining: Eigingildi og eiginvigur
Skilgreining
Látum \(A\) vera \(n \times n\) fylki. Ef til er vigur \(\textbf{x} \neq \textbf{0}\) og tala \(\lambda\) þannig að
Þá segjum við að \(\lambda\) sé eigingildi (e. eigenvalue) \(A\) og \(x\) eiginvigur (e. eigenvector). Ef að \(x\) og \(\lambda\) uppfylla jöfnuna að ofan þá segjum við að \(x\) sé eiginvigur við eigingildi \(\lambda\). Við þessar aðstæður segjum við að eigingildið \(\lambda\) og eiginvigurinn \(x\) tilheyri hvort öðru.
5.1.1.1. Sýnidæmi: Eigingildi
Dæmi
Látum \(A=\begin{bmatrix} 2&0\\0&1 \end{bmatrix}\) og \(\textbf{x} = \begin{bmatrix}1\\0\end{bmatrix}\) finnum eigingildi.
Lausn
Fáum
svo 2 er eigingildi \(A\) og \(\textbf{x}\) er tilsvarandi eiginvigur.
5.1.2. Setning: Eigingildi
Setning
Látum \(A\) vera \(n \times n\) fylki. Tala \(\lambda\) er eigingildi fylkis \(A\) ef og aðeins ef \(\det(A-\lambda I)=0\).
5.1.2.1. Sýnidæmi: Eigingild og eiginvigrar
Dæmi
Finnið eigingildi og eiginvigra
Lausn
Byrjum að finna eigingildin, til þess þarf
að vera óandhverfanlegt og hafa þannig ákveðuna 0. Höfum að
svo ef \(A-\lambda I\) er óandhverfanlegt þá er \((\lambda-5)(\lambda+1)=0\) sem gefur að \(\lambda = 5\) eða \(\lambda =-1\).
Tökum \(\lambda=5\) og þá fæst að við erum að reyna að leysa jöfnuhneppið (*) sem er þá
svo \(\textbf{x} = t\begin{bmatrix}1/3\\1\end{bmatrix}\).
Nú má auðveldlega sannreyna að \(\begin{bmatrix} 1/3\\1\end{bmatrix}\) er eiginvigur sem svarar til eigingildisins 5.
5.2. Eiginrúm
5.2.1. Setning: Eiginrúm
Setning
Látum \(A\) vera \(n\times n\) fylki og \(\lambda\) eigingildi þess. Mengi allra eiginvigra tilheyrandi eigingildinu \(\lambda\) að viðbættum núllvigrinum \(\textbf{0}\) er hlutrúm í \(\mathbb{R}^n\). Þetta hlutrúm er kallað eiginrúm (e. eigenspace) tilheyrandi eigingildinu \(\lambda\) og táknað með \(E(\lambda)\). Eiginrúmið er núllrúm fylkisins \(A-\lambda I\).
5.2.1.1. Sýnidæmi: Eiginrúm fylkis
Dæmi
Gefið er að 3 og 4 eru eigingildi fylkisins \(A\). Finnið eiginrúm \(A\) með tilliti til eigingildanna.
Lausn
Við byrjum á að finna eiginrúmið sem tilheyrir eigingildinu \(\lambda=3\). Til þess leysum við jöfnuna \((A-3I)\textbf{x}=0\). Fáum
svo að \(\ve{x}=\begin{bmatrix}x_1\\x_2\end{bmatrix}=x_2\begin{bmatrix}3\\2\end{bmatrix}\) er lausn á jöfnunni. Við getum því séð að \(\begin{bmatrix}3\\2\end{bmatrix}\) er eiginvigur með eigingildi \(\lambda=3\) og því er \(E(3)=\spn{\begin{bmatrix}3\\2\end{bmatrix}}\).
Gerum nú það sama fyrir eigingildið \(\lambda=4\). Þá þurfum við að leysa \((A-4I)\textbf{x}=0\). Fáum að
svo að með sömu rökum er \(\begin{bmatrix}1\\1\end{bmatrix}\) eiginvigur með eigingildi \(\lambda=4\) og því er \(E(4)=\spn{\begin{bmatrix}1\\1\end{bmatrix}}\).
5.2.2. Setning: Eigingildi þríhyrningsfylkja
Setning
Ef \(A\) er \(n \times n\) þríhyrningsfylki þá eru eigingildi \(A\) stökin á hornalínunni.
5.2.3. Setning: Eiginvigrar línulega óháðir
Setning
Látum \(\textbf{v}_1, \dots \textbf{v}_r\) vera eiginvigra sem svara til ólíkra eigingilda \(\lambda_1,\dots, \lambda_r\) fylkisins \(A\). Þá er mengið \(\{\textbf{v}_1, \dots, \textbf{v}_r\}\) línulega óháð.
Aðvörun
Einfaldar línuaðgerðir varðveita ekki eigingildi.
5.2.4. Setning: 0 sem eigingildi
Setning
Talan 0 er eigingildi fylkisins \(A\) þá og því aðeins að \(A\) er óandhverfanlegt.
5.3. Kennijafnan
5.3.1. Setning: Kennijafnan
Setning
Jafnan \(\det(A-\lambda I)=0\) kallast kennijafna (e. characteristic equation) fylkisins A.
5.3.1.1. Sýnidæmi: Kennijafnan
Dæmi
Finnum eigingildi og eignvigra fylkisins
Launs
Til að finna eiginvigra þarf að finna ekki-augljósa lausn á jöfnunni \((A-\lambda I)\textbf{x} = \textbf{0}\). Til þess þarf að gilda \(\det(A - \lambda I) = 0\).
Reiknum
Þessi ákveða er jöfn \(0\) þegar \((\lambda-12)(\lambda -1)=0\) við fáum því tvö eigingildi, \(\lambda = 1\) og \(\lambda=12\). Skoðum fyrst eigingildið \(\lambda = 1\)
sem gefur lausnina
Eiginvigrar m.t.t. 1 eru því öll margfeldi \([-2/9 \ 1]^T\) þannig að við getum líka skrifað að alla eiginvigra sem svara til \(\lambda=1\) megi skrifa á forminu
Skoðum næst \(\lambda = 12\)
Auðvelt að sjá að allar tölur \(x_1,x_2\) sem uppfylla \(x_1=x_2\) eru lausnir svo eiginvigrar m.t.t. 12 eru allir á forminu:
Athugasemd
Kennijafnan getur í mesta lagi haft \(n\) ólíkar núllstöðvar. Ef að margliðan þéttast þannig að einhver núllstöð \(r\) kemur fyrir í \(s\)-ta veldi þáttun hennar þá segjum við að eigingildið \(r\) hafi algebrulega margfeldni \(s\) (e. algrebraic multiplicity).
5.3.1.2. Sýnidæmi: Margfeldni eigingildis
Dæmi
Finnið eigingildin
Dæmi
Fáum
Þar með hefur eigingildið 1 margfeldnina 2 en eigingildið -2 hefur margfeldnina 1.
5.4. Ámóta fylki
5.4.1. Skilgreining: Ámóta
Skilgreining
Tvö \(n \times n\) fylki \(A\) og \(B\) eru sögð ámóta (e. similar) ef til er andhverfanlegt fylki \(P\) þannig að
Athugasemd
1. Ferningsfylki \(A\) er ámóta sjálfu sér.
2. Ef \(B=P^{-1}AP\) þá er \(A=P^{-1}BP\)
3. Gerum ráð fyrir að fylki \(A\) sé ámóta fylkinu \(B\) og fylkið \(B\) sé ámóta fylkinu \(C\). Þá er \(A\) ámóta \(C\).
Þessi þrjú atriði segja að það að vera ámóta er dæmi um það sem er kallað jafngildisvensl.
5.4.2. Setning: Kennijafna ámóta fylkja
Setning
Ef \(A\) og \(B\) eru ámóta fylki þá hafa þau sömu kennijöfnur og þar með sömu eigingildi (með sama margfeldni hvert).
Sönnun
Skrifum \(B=P^{-1}AP\) fyrst \(A\) og \(B\) eru ámóta. Þá er
Þar með er líka
sem gefur
svo \(\det(A-\lambda I)=\det(B-\lambda I)\) og \(A\) og \(B\) hafa sömu kennijöfnu.
Aðvörun
Mögulegt er að tvö fylki hafi nákvæmlega sömu eigingildi með sömu margfeldni en séu samt ekki ámóta.
5.5. Hornalínugjörningar
5.5.1. Skilgreining: Hornalínufylki
Skilgreining
Við segjum að \(n \times n\) fylki \(D\) sé hornalínufylki (e. diagonal matrix) ef öll stök utan hornalínunnar eru 0.
5.5.2. Skilgreining: Hornalínugeranlegt
Skilgreining
Ferningsfylki \(A\) sem er ámóta hornalínufylki er sagt hornalínugeranlegt (e. diagonalizable). Það er að segja, fylki \(A\) er hornalínugeranlegt ef til er andhverfanlegt fylki \(P\) þannig að \(A=PDP^{-1}\) þar sem \(D\) er hornlínufylki.
Að hornalínugera fylki
1. Finnum eigingildi \(A\).
2. Finnum \(n\) línulega óháða eiginvigra \(A\).
3. Smíðum fylkið \(P\) úr eiginvigrnum í skrefi 2.
4. Smiðum fylkið \(D\) úr eigingildum í skrefi 1.
5.5.2.1. Sýnidæmi: Hornalínugjörningar
Dæmi
Hornulínugerið fylkið \(A\) ef hægt er
Launs
Þar sem \(A\) er hornalínufylki eru eigingildi þess stökin á hornalínunni, sem sagt \(\lambda = 3\) og \(\lambda = 1\). Fyrir \(\lambda = 3\) fæst
sem svara til jöfnuhneppisins \(x_2=0, x_3=0\) sem hefur lausn
Fyrir \(\lambda = 1\) fæst
sem svarar til jöfnuhneppisins \(x_1+x_2+1/2x_3=0\) sem hefur lausnirnar
Fylkið hefur því þrjá línulega óháða eiginvigra sem mynda fylkið \(P\). Auk þess fáum við \(D\)
og \(A\) er hornalínugeranlegt með \(A=PDP^{-1}\).
5.5.3. Setning: Hornalínugeranleg fylki
Setning
Látum \(A\) vera \(n \times n\) fylki. Ef fylkið \(A\) hefur \(n\) ólík eigingildi þá er fylkið \(A\) hornalínugeranlegt.
5.5.3.1. Sýnidæmi: Er fylkið hornalínugeranlegt
Dæmi
Er fylkið \(A=\begin{bmatrix} 1 & 2 & 3\\ 0 & 4 & 5 \\ 0 & 0 & 6\end{bmatrix}\) hornalínugeranlegt?
Lausn
Kennimargliða \(A\) er \(p(\lambda)=(1-\lambda)(4-\lambda)(6-\lambda)\). Eigingildin eru \(\lambda_1=1, \lambda_2=4\) og \(\lambda_3=6\). Höfum hér \(3 \times 3\) fylki með 3 ólík eigingildi. Fylkið er því hornalínugeranlegt.
5.5.4. Setning: Vídd eiginrúms
Setning
Látum \(A\) vera \(n \times n\) fylki sem hefur ólíku eigingildin \(\lambda_1, \dots, \lambda_p\) (með \(p\leq n\)). Þá gildir eftirfarandi.
1. Vídd eiginrúmsins m.t.t. \(\lambda_k\) er minni eða jöfn margfeldni eigingildisins \(\lambda_k\), fyrir \(1\leq k\leq p\).
2. Fylkið \(A\) er hornalínugeranlegt þá og því aðeins að summa vídda eiginrúma m.t.t. allra eigingildanna \(\lambda_k\) er jöfn \(n\). Til þess þarf kennijafnan að þáttast að fullu í línulega þætti og vídd eiginrúms m.t.t. til hvers eigingildis að vera jöfn margfeldni þess.
3. Ef \(A\) er hornalínugeranlegt og \(\mathcal{B}_k\) er grunnur fyrir eiginrúm m.t.t \(\lambda_k\) fyrir fyrir \(1\leq k\leq p\) þá myndar sammengið
\[\mathcal{B}_1\cup \dots \cup \mathcal{B}_k\]grunn fyrir \(\mathbb{R}^n\).
5.6. Eiginvigrar línulegra varpana
5.6.1. Skilgreining: Eigingildi og eiginvigrar línulegra varpana
Skilgreining
Látum \(V\) vera vigurrúm og \(T\text{:}V \rightarrow V\) vera línulega vörpun. Ef til er vigur \(\textbf{x} \neq \textbf{0}\) í \(V\) og tala \(\lambda\) þannig að \(T(x)=\lambda\textbf{x}\) þá kallast \(\lambda\) eigingildi \(T\) og \(\textbf{x}\) kallast eiginvigur \(T\) sem svara til \(\lambda\).
5.6.1.1. Sýnidæmi: Eiginvigrar línulegra varpana
Dæmi
Skoðum vörpunina \(T\text{:}\mathbb{P}_1 \rightarrow \mathbb{P}_1\), \(T(a_1x+a_0)=2a_1x+2a_0\) þar sem við skoðum margliðuna \(p(x)=x\) og fáum
svo margliðan \(p(x)=x\) er eiginvigur \(T\) og \(\lambda=2\) er eigingildi \(T\). Einnig ef við tökum \(p(x)=1\) fæst
svo \(p(x)=1\) er líka eiginvigur \(T\) og hefur einnig eigingildið \(\lambda=2\).
5.6.2. Setning: Fylki línulegra varpana í \(V\)
Setning
Látum \(T:\mathbb{R}^n\rightarrow\mathbb{R}^n\) vera línulega vörpun með fylkið \(A\). Gerum ráð fyrir að \(A\) sé hornalínugeranlegt. Látum \(\mathcal{B}\) vera grunn sem myndaður er að eiginvigrum \(A\) og \(P\) vera fylkið sem hefur eiginvigra \(A\) sem dálka. Hornalínufylkið \(D=P^{-1}AP\) er þá fylki vörpunarinnar m.t.t. grunnsins \(\mathcal{B}\).
5.6.2.1. Sýnidæmi: Fylki línulegra varpana í \(V\)
Dæmi
Látum \(V\) vera n-vítt vigurrúm og \(T\text{:}V \rightarrow V\) vera línulega vörpun. Hvernig finnum við fylki sem táknar \(T\)?
Lausn
Við færum okkur yfir í \(\mathbb{R}^n\). Látum \(\mathcal{B}=\{\textbf{b}_1, \dots, \textbf{b}_n\}\) vera einhvern grunn fyrir \(V\). Tökum \(\textbf{x} \in V\). Þá má skrifa
og við skrifum
Þá gildir líka
Beitum hnitavörpunninni \(V\rightarrow\mathbb{R}^n, \textbf{x}\mapsto[\textbf{x}]_\mathcal{B}\) á báðar hliðar og fáum
Skilgreinum nú fylkið
og þá fæst
5.6.2.2. Sýnidæmi: Hornalínugjörningur
Dæmi
Látum \(\begin{bmatrix} 0 & 1\\ 5 & 6 \end{bmatrix}\) vera venjulega fylkið fyrir línulega vörpun \(\mathbb{R}^2 \rightarrow \mathbb{R}^2\). finnið grunn \(\mathcal{B}\) fyrir \(\mathbb{R}^2\) þannig að \(\mathcal{B}\) -fylki \(T\) sé hornalínufylki.
Launs
Fyrst finnum við eigingildin og eiginvigrana:
Þetta gefur \((\lambda-7)(\lambda+1)=0\) og við fáum eigingildin: \(\lambda_1=7\) og \(\lambda_2=-1\). Finnum eiginvigra fyrir \(\lambda_1=7\)
Eiginvigur: \(\textbf{v}_1=\begin{bmatrix} 1 \\ 7 \end{bmatrix}\). Finnum eiginvigra fyrir \(\lambda_2=-1\)
Eiginvigur: \(\textbf{v}_2=\begin{bmatrix} -1 \\ 1 \end{bmatrix}\) Getum því skrifað
Þá gildir að \(A=PDP^{-1}\) og \(\mathcal{B} = \left\{\begin{bmatrix} 1 \\ 7 \end{bmatrix},\begin{bmatrix} -1 \\ 1 \end{bmatrix}\right\}\).